(od redakcji: Znany części z was Roman Bieda, który swoją prawniczą duszą od dłuższego czasu kibicuje Wolnemu Oprogramowaniu, napisał tekst poświęcony dopuszczalności tworzenia backupów. Poniższy tekst pochodzi z serwisu www.prawnik.net.pl).
Od kilku dni na forum serwisu www.7thGuard.net toczy się burzliwa dyskusja na temat dopuszczalności sporządzenia kopii zapasowej programu komputerowego. Stawiane jest pytanie czy osoba która zgodnie z prawem nabyła egzemplarz programu ma prawo wykonać kopię zapasową? Jako czytelnik forum www.7thGuard.net postanowiłem podzielić się własnymi uwagami na ten temat.
Dalsze rozważania prowadzę w oparciu o przepisy Dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich nr 91/250 z dnia 14 maja 1991 r. o ochronie prawnej programów komputerowych(1) oraz polskie prawo autorskie.
Prawa Wyłączne
Stworzenie programu komputerowego łączy się z powstaniem na rzecz twórcy praw autorskich do takiego programu. Na rzecz twórcy powstaje zatem prawo wyłączne, którego treść określają przepisy ustawy.
Wskażmy przykładowo przepis art. 4 dyrektywy zgodnie z którym prawa wyłączne przysługujące autorowi programu obejmują prawo podejmowania lub upoważniania do:
” a) trwałego lub czasowego, w całości lub w części, zwielokrotniania programu komputerowego jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie (..)
b) tłumaczenia, opracowania, aranżacji i innych przeróbek programu komputerowego (..)
c) publicznego rozpowszechniania w jakiejkolwiek formie programu komputerowego (..)”
A zatem wszystkie powyższe czynności wymagają co do zasady zgody podmiotu majątkowych praw autorskich do programu komputerowego.
Polska ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przyjmuje model ochrony programów komputerowych określony w przepisach dyrektywy. Przepis art. 74 ust. 4 prawa autorskiego wzoruje się na wyżej wskazanym przepisie dyrektywy i zawiera niemal identycznie zredagowany katalog uprawnień składających się na treść autorskiego prawa majątkowego do programu komputerowego. Przepis zawiera wyczerpujący katalog pól eksploatacji programu komputerowego. (2)
Ograniczenia praw wyłącznych
W stosunku do wszystkich kategorii utworów spotykamy się z ograniczeniem praw wyłącznych autora. W szczególności ograniczenia monopolu autorskiego wprowadzają przepisy o dozwolonym użytku prywatnym, licencje ustawowe dla prasy, bibliotek, prawo cytatu itp.
Również w przypadku prawa autorskiego do programów komputerowych spotykamy ustawowe ograniczenia monopolu autorskiego. Ograniczenia treści prawa autorskiego do programu komputerowego wprowadzają art. 5 i art. 6 dyrektywa. Jak wskazuje się w literaturze ograniczenie praw wyłącznych do programu komputerowego ma na celu zachowanie równowagi pomiędzy prawami autora programu (uprawnionego z majątkowych praw autorskich) a uzasadnionymi interesami legalnych użytkowników oprogramowania. (3) Zakres ograniczeń praw wyłącznych w tym przypadku dyktowany jest szczególnym charakterem programu komputerowego. Przepisy dyrektywy zezwalają w określonych wypadkach na zwielokrotnienie programu komputerowego bez zgody uprawnionego z majątkowych praw autorskich. (dekompilacja, kopia zapasowa, analiza programu). W przypadku braku takiego upoważnienia zwielokrotnienie programu komputerowego należało by oceniać jako naruszenie prawa autorskiego.
Jednym z przewidzianych w dyrektywie ograniczeń monopolu autorskiego jest prawo do wykonania kopii zapasowej programu. (back-up copy)
Jak czytamy w art. 5 ust. 2 dyrektywy – „Umowa nie może zabraniać sporządzenia kopii zapasowej (back-up copy) przez uprawnionego do korzystania z programu, jeżeli jest to niezbędne do tego korzystania”.
Z raportu Komisji o implementacji i skutkach dyrektywy o ochronie prawnej programów komputerowych(4), dowiadujemy się, że powyższy przepis wprowadzony został do ustawodawstwa krajowych przez wszystkie państwa członkowskie.
Zauważmy, że przepis dopuszcza sporządzenie kopii zapasowej jedynie w przypadku jeżeli jest to niezbędne (necessary) do korzystania z programu. Powstaje pytanie jak rozumieć kiedy sporządzenie kopii zapasowej jest „niezbędne” do korzystania z programu. W trakcie dyskusji na forum www.7thGuard.net wyrażony został pogląd, zgodnie z którym kopia bezpieczeństwa nie jest „niezbędna” do korzystania z programu jeżeli program daje się uruchomić i poprawnie działa bez jej sporządzenia. Taka wykładnia ogranicza możliwość sporządzenia kopii zapasowej wyłącznie do sytuacji gdy jest to konieczne dla normalnego uruchomienia i działania programu.
Nie mogę zgodzić się z taką wykładania przepisu.
W wskazany powyżej raporcie podkreślono, że 'back-up ’ w rozumieniu dyrektywy oznacza kopie sporządzoną w celu zabezpieczenia się przed zniszczeniem egzemplarza oprogramowania. (for security reasons). Kopia taka ma zapewnić dalsze korzystanie z programu w przypadku utraty lub uszkodzenia oryginalnego egzemplarza.
W celu lepszego naświetlenia problemu odnieśmy się również do implementacji przepisu dyrektyw w niemieckim prawie autorskim. Niemieckie prawo autorskie zezwala legalnemu użytkownikowi na sporządzenie kopii zapasowej programu jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia przyszłego korzystania z programu. (5)
A zatem celem przepisu jest zapewnienie możliwości nieprzerwanego korzystania z programu. Kopia zapasowa ma zabezpieczyć legalnego użytkownika przed utratą, lub uszkodzeniem nośnika program. Przesłankę „niezbędności” nie można odnosić wyłącznie do procesu uruchamiania czy działania programu. Inaczej mówiąc, sporządzenie kopii zapasowej uznajemy za niezbędne nie dla tego, że bez niej program nie działa, tylko dlatego, że w przypadku uszkodzenia „oryginalnego” nośnika stanowi ona jedyną możliwość dalszego korzystania z programu.
Zarówno w raporcie komisji jak i w doktrynie prawniczej podkreśla się, że legalny użytkownik programu uprawniony jest do sporządzenie wyłącznie jednej kopii zapasowej. (6)
Jednocześnie należy zgodzić się z poglądem A. Nowickiej, wyrażonym w oparciu o orzecznictwo sądów francuskich, zgodnie z którym nie będzie można uznać za niezbędne sporządzenie kopii zapasowej w przypadku gdy użytkownik otrzymał dwa egzemplarze programu. W takim przypadku sporządzenie kopii zapasowej uznać należy za niedopuszczalne. (7)
Prawo Polskie
Jak już zostało powiedziane przepisy polskiego praw autorskiego w zakresie ochrony programów komputerowych opierają się na postanowieniach Dyrektywy.
Zgodnie z art. 75 ust. 2 pkt.1 pr. aut. nie wymaga zezwolenia uprawnionego „sporządzenie kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, kopia ta nie może być używana równocześnie z programem komputerowym”.
W przypadku polskiego przepisu należy przyjąć wykładnie analogiczną jak w przypadku przepisu dyrektywy. Przesłankę „niezbędności” kopii zapasowej nie można odnosić wyłącznie do uruchamiania czy działania programu. Należy przyjąć, że dopuszczalne jest sporządzenie kopii zapasowej jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia dalszego korzystania z programu w przypadku utraty lub uszkodzenia nośnika programu komputerowego.
Kierując się literalną wykładnią przepisu przyjmuje, że dozwolone jest sporządzenie wyłączenie jednej kopii zapasowej. Ponadto należy uznać za niedopuszczalne sporządzenie kopii zapasowej w przypadku gdy producent dostarczył taką kopię wraz z oprogramowaniem.
Zdaniem J. Barty i R. Markiewicza „sporządzenie kopii rezerwowej może być uznane za zbędne ewentualnie wówczas, gdy producent programu wiarygodnie zapewnia natychmiastowe dostarczenie nowej kopii programu w przypadku jej zniszczenia oraz gdy ze względu na sposób utrwalenia programu nie istnieje możliwość uszkodzenia jego egzemplarza.” (8) W moim przekonaniu w konkretnym przypadku bardzo trudno będzie rozstrzygnąć wiarygodność zapewnień producenta. Rozstrzygając dopuszczalność sporządzenia kopii zapasowej, moim zdaniem powinniśmy kierować się przede wszystkim rodzajem nośnika na jakim dostarczona oprogramowanie. W przypadku oprogramowania dostarczanego na „standartowych nośnikach” np. dyskietkach, cd-rom, dvd – należy dopuścić sporządzenie kopii zapasowej oprogramowania. Z tego typu nośnikami łączy się bowiem znaczne niebezpieczeństwo uszkodzeń.
Przepis nie precyzuje metody sporządzenia kopii zapasowej. Należy zatem uznać, że użytkownik ma prawo wyboru metody sporządzenia kopii zapasowej. W szczególności użytkownik w żaden sposób ograniczony nośnikiem na którym zapisze kopie zapasową (np. cd, dysk twardy, zip itp.) Użytkownik może wykonać kopie zapasową programu w wersji „instalacyjnej” jak również „back-up” już zainstalowanego i skonfigurowanego programu. Pewne problemy praktyczne mogą powstać przypadku sporządzania kopii zapasowej całego dysku (partycji) na którym zainstalowanych jest kilka programów komputerowych. Jak już zaznaczyłem literalna wykładnią przepisu wskazuje, że legalny użytkownik może sporządzić tylko jedną kopie zapasową i to wyłącznie w sytuacji gdy producent nie dostarczył takiej kopii. A zatem przed sporządzeniem kopii zapasowej całego dysku ( partycji) musimy zbadać, czy nie posiadamy już kopii zapasowej któregoś z zainstalowanych programów (np. w wersji instalacyjnej) lub czy nie otrzymaliśmy takiej kopii od producenta.
Należy podkreślić, że zgodnie z przepisem art. 75 ust. 2 pkt. 1 użytkownik nie może jednocześnie korzystać z „oryginału” i kopii zapasowej programu, chyba, że uprawnienie takie wynika z zapisu umowy. W przypadku wygaśnięcia umowy licencji użytkownik powinien zniszczyć kopie zapasową. Podobnie w przypadku przeniesienia własności egzemplarza programu, użytkownik zobowiązany jest zniszczyć kopie zapasową lub przekazać ja wraz z „oryginałem” programem. (9)
Umowy Licencji
Szereg umów licencyjnych ogranicza lub wyłącza uprawnienie użytkownika do sporządzenia kopii zapasowej. Powstaje pytanie jak należy oceniać skuteczność takich zapisów. Zgodnie z art. 9 Dyrektywy nieważne są postanowienia umowne sprzeczne z art. 5 ust 2. Taką samą zasadę wprowadza polskie prawo autorskie. Art. 76 prawa autorskiego stanowi, że postanowienia umów sprzeczne z art. 75 ust 2 i 3 są nieważne. A zatem umowa licencyjna nie może pozbawiać legalnego użytkownika prawa sporządzenia kopii zapasowej na zasadach kreślonych w przepisie.
Open Source
Przepisy ustawy dotyczące kopii zapasowej gwarantują pewien minimalny zakres uprawnień użytkownika. Licencja może wprowadzać dalej idące uprawnieni użytkownika. W szczególności może pozwalać na sporządzenie kilku kopii zapasowych lub używania kopii równocześnie z oryginałem. Szczególną kategorią umów licencyjnych, gwarantujących bardzo szerokie zakres uprawnień użytkownikowi programu są licencje zgodne z definicją open source. Licencje tego typu dopuszczają dowolne zwielokrotnienie i rozpowszechnianie programu. Użytkownik może zatem sporządzić i używać dowolną ilość kopii programu.
Roman Bieda
Przypisy
1. Dyrektywa Rady i Wspólnot Europejskich Nr 91/250 z dnia 14 maja 1991 r. o ochronie prawnej programów komputerowych.
2. Więcej na ten temat: J. Sobczak, Prawo autorskie i prawa pokrewne, Warszawa – Poznań 2000, str. 174; J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple, Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Warszawa 1995, str. 348 i nast. ; A. Nowicka, Prawnoautorska i patentowa ochrona programów komputerowych, 1995 , str. 96 i nast.
3. E. R. Kroker, The computer directive and the balance of rights, EPIR 1997/5 , str. 248
4. Raport from the Commission to the Council, The European Parliament and the Economic and Social Committee on the implementation and effects of Directive 91/250/EEC on the legal protection of computer programs
5. Zobacz: M. Scholz, Implementation of the European Community Software Directive in Germany, Copyright World, 1993/10, str. 39
6. np. M. Lehmann, The New Software Contract Under European and German Copyright Law – Sale and Licensing of Computer Programs, IIC, 1994/1, str. 41
7. A. Nowicka, Prawnoautorska i patentowa ochrona programów komputerowych, Warszawa 1995, str. 81
8. J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple, Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Warszawa 1995, str. 358, J. Barta, R. Markiewicz, Programy komputerowe, Rzeczpospolita 10.11.1994
9. J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple, Komentarz do ustawy…j.w, str. 385
Archiwalny news dodany przez użytkownika: Roman Bieda.
Kliknij tutaj by zobaczyć archiwalne komentarze.